ЗУРААЧ ЦАГААН ХОЧИТ ЖАМБА

Байхгүй зүйлст, ямар нэгэн гайхамшигт гэнэтийн учралд итгэх итгэл нь өөрөө хүн төрөлхтний зүрхийг гэрэл гэгээгээр дүүргэдэг гэлтэй. Ор байхгүй үлгэр домгийн баатар, хайр сэтгэлд чин сэтгэлээсээ итгэх, хайрлах нь өөрөө гэгээлэг зүйлс рүү тэмүүлэх бидний чин хүслийн бас нэгэн хэлбэр юм. Зарим нэгэн гайхамшигт суутнуудын хийж бүтээсэн, өнгөрүүлсэн амьдрал нь байгалиас улам холдсоор буй өнөө нийгмийн хүмүүст дэндүү харь хол санагддаг болохоор бид тэднийг домог, үлгэрийн баатар шигээр дурсах нь ч бий.

Яг л ийм хүмүүсийн нэг бол монголын түүхэнд төдийгүй, уран зургийн ертөнцөд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан зураач Цагаан хочит Жамба юм.

Богд хааны зарлигаар эрхий дарам цаасан дээр мянган заан урласан түүний тухай дуулаагүй монгол хүн үгүй биз. Гэхдээ энэ түүхийг бодит түүх бус зохиол гэж үзэх хүн ч олон. Тун маргаантай энэ асуудлын үнэн зөв нь тодорхойгүй ч гэлээ Цагаан Жамба хэмээх хүн амьдарч байсан нь үнэн. Уг нь түүний амьдарч байсан нийгэм цаг хугацааны хувьд бидэнд тийм ч хол биш ойр сонсогдох үе юм. Хэдий тийм ч түүний хийж бүтээсэн, бидний дунд амьдарч байсныг нь батлах баталгаа дэндүү домгийн, өөрийх нь амьдарч байсан үеэс эртний он цагруу хөтлөх. Номын аль нэг хуудаснаа орхигдсон чухал үг шиг, саная гээд ч санаж чадахгүй байгаа хэн нэгний тухай дурсамж шиг дэндүү хол бас төдий хэрээр ойр санагдах энэ гайхалтай уран бүтээлч XXI зууны сүүлч XX зууны эхэн хагас буюу монгол улс Манжийн дарлалд байсан үед амьдарч байсан бөгөөд VIII Богд Жавзундамбын зураач байсан гэх. Тухайн үед Богд нутаг бүрээс чадвартай гэгдэх зураач, дархадыг авчирч нэг дор буюу одоогийнхоор урланд байрлуулж өөрийн зарлигаар болон ноёдын захиалгын бүтээлийг хийлгүүлдэг байж.

Өдгөө түүхийн хуудаснаа Манжийн дарлалын эсрэг тэмцэж байсан ноёд, баатруудын тухай дурсан, нэр алдрыг нь магтдаг ч урлаг тэр тусмаа уран зургаар үзэл суртлын дайн хийж байсан Цагаан Жамбын тухай төдийлөн дурсдаггүй. Тухайн үеийн хүрээний зураачид шашины холбогдолтой зураг, бурхадын хөрөг урлахад өөрсдийн авъяас билэгээ зарцуулдаг байхад Жамба тэдгээр хүмүүс дундаа тэрслүү нэгэн байсан гэлтэй. Уран зураг төдийгүй дуу хөгжим, утга зохиол нь шашины нөлөөн дор байсан тэр цаг үеийн мөн чанар нийгмийн тусгал шашны үзэл суртал, шашинлаг байдалд бус өөр зүйлд байсныг тэрээр олж харсан байдаг. 

 Урлаг сайхныг л магтахад зориулагдаж, зөвхөн гоо зүйн хүрээнд л яригдах асуудал биш юм. Урлагаар дамжуулан хүний оюун санаад хамгийн хор хөнөөлтэй, гарзтай бас ололттой дайн хийж болно. Аль нэгэн улсыг дайнд ялж мөхөөе гэвэл зэр зэвсэгээсээ илүүтэй үндэстний язгуур үзэл, оюун санааг нь хоослож, түүнийг нь өөрчилөх л хамгийн хүчтэй зэсвэг, юу ч үгүй арчиж хаях найдвартай арга. Нийгмээс өгөх тогтсон ойлголт, үнэн гэж итгүүлсэн худал хурмагийг хүний ухамсарт оюун ухаанд урлаг л хамгийн үр ашигтайгаар, зөөлнөөр өөрчлөлт хийж чадах байх. Яг үүний адил Жамба манжийн ноёдын явуулга, шашины нөлөөгөөр хүлцэнгүй болгосон нийгмийг өөрийн зургаараа шүүмжилж байв. Түүний уг гол санаа нь “Дугар зайсан” , “ Жаргалын найман морь” зэрэг бүтээлд нь гүн шингээстэй байдаг. Жамба уран бүтээлдээ тухай цаг үеийн эрх чөлөөг хүсэмжилсэн ард түмний чин хүсэл эрмэлзэл, аз жаргал тайван амьдралд тэмүүлсэн тэмүүллийг тусгадаг байсан гэдэг. Ингэхдээ бүтээлийнхээ дүрүүдийг амьтад болон байгалиар төлөөлүүлэн дүрсэлдэг байж. Жамба монгол зургийн цаашид баримтлах дэг, уламжлал, өнгө төрхийг тодорхойлсон гэх. 

Түүний бүтээл өнгө, бэлгэдэл, утга агуулгын хувьд төвдийн уламжлалт зургийн тогтсон дэгийг эвдсэн хэдий ч техник, зарчим, зураач зэрэг нь бэлгэдлийн уламжлалыг ягшитал тусгаж, мөн чанарыг нь алдагдуулаагүй байдаг учир түүнийг монгол зургийн томоохон төлөөлөгчдийн нэг гэж зүй ёсоор нэрлэгддэг юм. Урлаг судлаачид нэн эртнээс уламжилалтай монгол зураг марзан Шарав, Жамбын үед л өөрийн тогтсон өнгө төрхөө олж авсан гэж үздэг. Ур ухаан, хийц, бүтээхүйн явц гэхээсээ илүү уран зурагт үгээр илэрхийлж боломгүй үзэгчээ ховсддог сүнслэг, амьд мэдрэмж байдгийг түүний уран бүтээл хамгийн бодитойгоор мэдрүүлэх болно. Түүний бүтээлд дүрслэгдсэн амьтадын нүд дөлгөөн тайван мэт харагдах ч өнөө л бүтээгчийнхээ амьдрал шиг тийм гэхийн аргагүй нууцлаг. 

Бүтээж туурвих ид үедээ Жамба “Сансарын хүрд” хэмээх зургаа зурж хожим уг зурагнаасаа болж харах нүд, амь наснаасаа хагацсан гэх яриа байдаг. Түүний зарим нэгэн уран бүтээл урлаач нь тодорхоогүй, маргаантай байдагтай адил түүний үхлийн шалтгаан ч мөн адил хоёр өөр түүхтэй. 

 Гэхдээ хамгийн үнэн байх магадлалтай түүх нь туувирсан бүтээлээсээ болж амь алдсан гэж үзэх явдал. Жамба “Сансрын хүрд” бүтээлдээ манж ноёдод эх орноо худалдсан, тэдний үгээр байж ард түмнээ шулж байсан тэр үеийн ноёдыг танигдахуйцаар дүрсэлж уг зургаа хүрээний гудамжинд дэлгэн олонд үзүүлжээ. Уг бүтээл нь үзэгчдэд ихээхэн таалагдсан ч зурган дээр өөрийнхөө арчаагүй, доройг харсан ноёдод таалагдаагүй нь мэдээж. Уг зурганд дүрслэгдсэн ноёдын явуулгаар түүний амь насыг хороох гэсэн ч Жамба хүрээний нэртэй зураач байсан учир түүнийг тэр даруйд нь хэрэгт унагаж чадаагүй гэдэг. Гэвч Жамбыг харгис хэрцгийгээрээ алдартай байсан Дамбийжалцан гэх хүнд зураачаар өгсөн байна. Энэ нь түүнийг хатуу эзнийх нь дор уран бүтээл туурвах эрх чөлөөг нь хааж, уран бүтээлээрээ дамжуулан ард түмнийг ноёдын эсрэг тэмцэх өдөөлт болохоос сэргийлсэн хэрэг байв. Жа лам хэмээх нэрээрээ олонд танигдсан тэр хүн Богд эзэнд байхгүй хосгүй зураачтай болсон хэмээн олонд сайрахдаг байсан гэдэг. Жа лам хятад, төвд төдийгүй орос, санскарит хэл мэддэг номтой хүн байсан ч түүний тухай зарим нэг нь чөдгөрийн хараал хүрсэн хүн мэтээр бичсэн байдаг. Түүнийг харгис хэрцгий, тарнийн аргаар хүнийг ховсддог, энгийн номхон олон иргэд түүний гарт амиа алдсан зэргээр олон янзаар бичсэн байдаг . Жа лам нэгэн удаа Цагаан Жамбад захиалгаар зураг зурахыг тушаан өнөөх бүтээл нь дууссаны дараа өөрөөс нь өөр хэнд ч дахин зураг зурж өгөхгүй байхыг шаардахдаа нүдийг нь сохолсон гэдэг. Харах мэлмийгүй болсон зураач удалгүй нас барсан байна. Хийж бүтээсэн зүйл нь ад үзэгдэх, бүтээгчээ нийгэмд гадуурхуулах гэдэг суутан бүрт учирдаг бэрхшээл байж болох ч хосгүй авъяас билэг нь амийг нь авч одно гэдэг харамсалтай. Хэдий тийм боловч өдгөө түүний уран бүтээлийг үзэх азтай хувь тохиол бидэнд оногдсон байна. 

MS: Цагаан Жамба хэмээх уран бүтээлчийн зурж туурвисан бүтээлүүдийг та бүхэн Занабазарын нэрэмжит дүрслэх урлагийн музейгээс үзэж сонирхоорой. Уг музейд хорьдугаар зууны эхэн үеийн монгол зураачдын шилдэг бүтээлүүд байдаг байна. Тухайлбал их хүрээний Хасгомбо, Тойслонгийн Цэнд, Тавхайбор, цагаан Жамба зэрэг нэрт бурханч зураачдын бүтээлийг зөвхөн  тус музейн танхимаас сонирхон үзэж болно. Мөн “Марзан” хэмээх Балдуугийн Шаравын “Монголын нэг өдөр “, “Үрс гарч байгаа нь” зэрэг зурагт монголын ардын ахуй байдал, ёс заншлыг хөгжөөнтэй аясаар, өвөрмөц хүүрнэл байдлаар илэрхийлснийг сонирхох боломжтой.

Эх сурвалж: Занабазарын нэрэмжит дүрслэх урлагийн музей

Read More

Уран бүтээлч В.Ундраа

Блогийн уран зургийн хэсэгт монгол уран бүтээлчдийн урлан, тэдгээрийн бүтээл туурвил, гаргасан үзэсгэлэн болон хувь хүн талаас нь гээд цувралаар танилцуулж байх юм. Эхний уран бүтээлчээр Вандангийн Ундраа гэгч бүсгүйг уран зураг сонирхогчиддоо танилцуулж байгаадаа баяртай байна. Нуулгүй хэлэхэд надад энэ Ундраа гэдэг нэр таалагддаг юмаа. Тэгээд ч үнэхээр нэрэндээ зохицсон хөдөлмөрч, уран бүтээлээр ундарсан өөдрөг сэтгэлтэй сайхан бүсгүй санагдлаа. Ундраа нь 2005 онд ДҮДС-н уран зургийн ангийг төгссөнөөсөө хойш олон уран бүтээл туурвин уйгагүй хөдөлмөрлөж яваа залуу уран бүтээлч юм байна.

Уран бүтээлчдийн бүтээлийг үзэхэд хүмүүст дор бүрнээ өөрийн гэсэн ялгаатай мэдрэмжийг авч болох талтай байдаг гэж би боддог юм. Танд ямар мэдрэмж төрсөнийг зураач Ундраа болон бусадтайгаа хуваалцахыг хүсэж байна. Түүнээс гадна нэгэнт л манай блог нийтийн гэсэн тодотголтой учраас санаа зоволтгүй санал хүсэлт, бодож байгаагаа бичээрэй. Хамтарч үзэсгэлэн гаргах, багш шавь болох хүсэлт, бүтээлүүдээс нь худалдан авах хүсэлт, тухайн ганц бүтээлийнх нь тухай асуулт ч юм уу. Магадгүй шүүмж(гэхдээ муулах биш шүү, дутагдалтай тал байгаа бол зөвлөөрэй) ч байж болно. Бид уран бүтээлчдийг үзэгч, сонирхогчидтой холбохдоо үргэлж баяртай байх болно.

За тэгээд өөрт төрсөн сэтгэгдэлээсээ доор бичиж үлдээхээ мартваа. Миний тухайд бол Ундраагийн бүтээлийг сонирхоод 2 төрлийн бодол толгойд орж ирлээ л дээ. Түүний зургуудыг харж байхад  хүүхдийн, гэнэн цайлган сэтгэхүйгээр зурсан зураг шиг, магадгүй хэдэн зуун жилийн тэртээх монгол хүүхдүүдэд өнгийн будаг, харандаа байсан бол яг иймэрхүү л зураг зурах байсан юм шиг нэг тийм бодол төрлөө. Айхтар гүн гүнзгий сэдэв хөндөөгүй, хот хороолол, өндөр байшин ховорхон, тайван налгар, гэр бүлийн дулаан уур амьсгал мэдрэгдсэн зургууд. Монгол айл гэрт заавал нэг байх ёстой Монгол хэв маягийг хадгалсан өөрийн гэсэн өнгө төрхтэй сайхан бүтээлүүд байна лээ.
Нөгөөх нь гэвэл Ундраагийн бүтээлүүдэд Монол хээ угалз, нарийн чимэхлүүр ажиллагаа орсон фонтой, өнгө өнгийн хээтэй. Зөвхөн будаг бийрээр бус даавуу, хивс, зүймэл урлал, эсгий урлалаар ч хийхэд гоё харагдахаар санагдсан. Хэрвээ би хивс, зүймэл урлалаар үйл ажиллагаа явуулдаг байсан бол Ундраагаас зөвшөөрөл авч байгаад, хамтраад ч юм уу хивс, зүймэл урлалаар уран бүтээлээс нь хийж олны хүртээл болгох талаар санал тавих байлаа. Гэхдээ мэдэхгүйнмаа үйлдвэрийн аргаар биш бол зургийг хивсний код энэ тэр болгоно гэдэг бас л хүндхэн ажил байж болох юм. Зүгээр миний л толгойд нэг иймэрхүү бодлууд ороод ирцэн юмоо хэ хэ. За тэгээд зураач Ундраадаа уран бүтээлийн өндөр амжилт хүсье. Цаашдаа дотно танилцацгаана бизээ.

Read More

Уран бичлэг буюу Galligraphy

Уран бичлэг буюу “каллиграф” гэсэн үгийн гарлыг авч үзвэл каллос буюу “гоё”, графиа буюу “бичиг” гэсэн үгнээс гаралтай, “гоё бичих” гэсэн утгатай үг байгаа нь барууныхан энэхүү нэгэн төрлийн урлагийг зөвхөн гоё сайхан бичих төдийгөөр хязгаарлан ойлгож ирснийг харуулж байгаа бол манай монгол бичгийн уламжлалд “уран бичлэг” хэмээх нь гоё сайхан бичих төдийгүй бас “уран нарийн санаа өгүүлэмж гаргах” гэсэн давхар утгатай байдаг нь гайхамшигтай юм. Угаас грек хэлний каллос нь “гоё” гэсэн ганц л утгатай бол монгол хэлний “уран” хэмээх үг, түүний язгуур нь болох “ур” гэсэн үгэнд “уран гоё” ч гэсэн санаа, “ур ухаан” ч гэсэн утга хоёул агуулагдаж буй. Тийм ч учраас зөвхөн албан захиа бичих уламжлалд л гэхэд монголчууд ацаг шүдийг тогтуухан бичиж харилцагчаа хүндэлдэг бол заргын бичигт сүүлээ жад маягаар татах, шүдээ арцалдуулах зэргээр санаагаа нарийн илэрхийлдэг байжээ. 

Дэлхийн соёлт улс үндэстнүүд бүгд уран бичлэгийн уламжлалтай. Монголчууд тэрхүү өв уламжлалын зохиогч нь билээ. Монгол туургатны боловсруулан хэрэглэж ирсэн олон янзын бичиг үсгийн тогтолцоо нь 2000 жилийн түүхтэй ажээ. Монголын өргөн уудам нутагт хад чулуун дээр нь зураг дүрс, тамга тэмдэг, үсэг бичиг сийлэн үлдээгээгүй  газар ховорхон байдаг. Монголчуудын бичиг үсэг нь Түвд, Самгарди, Хятад, Манж, Орос, Түрэг зэрэг олон хэлэнд зохицсон тогтолцоотой байсан нь соёл боловсролыг хүндэтгэн дээдэлдэг байсны гэрч юм. Эртний Уйгар, Согд үсгээс дам авч хэрэглэж байсан гэх боловч тэр үед монгол бичгийг Монгол үсэг гэж нэрлэж байсан. Монгол хэлнийхээ авианы онцлогийг хадгалж буй болсон цагаасаа эхлэн өнөөдрийг хүртэл хамгийн түгээмэл тогтвортойгоор хэрэглэгдэж ирсэн эртний уламжлалтай утга соёлын гайхамшиг бол “Монгол бичиг” билээ. Дорно дахины үсэг бичгийн түүхэнд Монгол бичиг нь дээрээсээ доошоо, нар зөв эргүүлэн сонгодог босоо чиглэлд бичигддэг.

Эртний уламжлалт бичгийн уран сайхны онцлог, бичгийн олон янзын хэв маяг, дармал, бичмэл, эвхмэл хэлбэрүүдэд хулсан үзэг бийр бэхсийг түгээмэл хэрэглэдэг. Орчин үед уран бичлэгийн судалгаа нь урлагийн судлал төдийгүй ахуйн хэрэглээ, үндэсний өвөрмөц уламжлалт дизайн загваруудад хэрэглэгддэг. Уран бичлэг нь дорно дахины гүн ухаантай хослон сэтгэл санааг догдлуулсан хөгжим, яруу найраг, уран зургийн урлагтай нягт уялдаатай хөгжиж байна.

Монгол уран бичлэгийн философиос: 

1289 оны 11 сар. Гоо хэмээх хоч нэрээрээ алдаршсан (зүүлт 1)  Францын Дөрөвдүгээр Филип вангийн өргөөнөө Монголын дипломат төлөөлөгч Бускарел де Гизолфи (зүүлт 2) заларчээ. Тэрбээр Ил хаан Аргуны захиаг Филип ванд гардуулсан байна. Аргун захиандаа Филипийн Мисир улсыг хамтран дайлъя хэмээснийг зөвшөөрч байгаагаа илэрхийлээд хаана хэзээ цэргээ ирүүлэхийг шийдсэн, мөн “хэрэв тэд иргэнийг авбаас Урислимыг (Йерусалим) танайд өгье” гэж Францын талыг харж үзсэн, “хэм болзол хождовоос юу зохих, хоцорч ирвэл юун тус” гэх мэтээр анхааруулсан зэрэг нь Монголын их гүрний сүр хүчийг илтгэнэ. 

Монгол бичгээр уран гоё бичсэн уг захианы утгыг орчуулагч нар нь тайлж өгсөн нь лав. Харин тэрхүү “уран гоё” гэдгийн цаана байгаа бичгээр илэрхийлсэн нарийн далд санааг Францын вангийн мэргэн түшмэд эзэндээ тайлж өгч чадсан эсэх нь тун эргэлзээтэй.

Мөнх тэнгэрийн хүчин дор
Xааны суу дор
Аргун үг ману

хэмээн эхлэх энэхүү захианы эхний гурван мөрийг нарийн ажиглавал дэд мөр нь эхнийхээсээ, гутгаар мөр нь дэд мөрөөсөө яльгүй доохноос бичигдсэн нь харагдана. Энэ нь энэ гурван сүрлэг хүчний, өөрөөр хэлбэл Мөнх тэнгэр, Их хаан Хубилай, Ил хаан Аргун гурвын хэн нь хэнээсээ илүү хүчтэй, чухлыг үзүүлж байгаа хэрэг. Дараа нь Францын хааны нэр зүй ёсоор бичигджээ. Ирэд Варанс гэж галиглан бичсэн нь "Рой де Франс" гэсэн үг юм. Гэхдээ тээр дор, Аргун хааны нэрийг босоо хүнээр зүйрлэн бодвол өвдөг тушаа нь бичсэн байгаа нь бас л цаанаа далд агуулгатай. Энэ бол монгол албан бичиг эрхлэх уламжлал дахь мөр тэтгэх ёсон юм. Үүнээс гадна мөрийг төгсгөхдөө сүүлийг уртасган татаж тэнцүүлсэн, хамгийн төгсгөлийн “бичибэй” хэмээх үгийг уран бичлэгийн өндөр түвшинд хийсвэрлэн татсан зэргээс үзэхэд Аргун хааны захиа нь каллиграфын үнэтэй дурсгал болох нь тодорхой.
Түүнээс гадна захидал бичсэн өнгө ч утгатай. Албан захиаг бол хар бэхээр, баяр ёслолын захиаг улаан шунхаар, уй гашуудлын захидлыг хөх шугамтай цаасан дээр бичиж хөх бэхээр тамга тэмдэг дардаг уламжлалтай байж (Ц. Шагдарсүрэн, Монголчуудын утга соёлын товчоон, Улаанбаатар, 1992).

Үүнээс үзэхэд уран гоё бичлэгээрээ нүд баясгахаас гадна ур ухаанаа давхар илэрхийлдэг нарийн далд санаа, философи сэтгэлгээгээрээ Монгол каллиграф нь Европынхоос ялгарах аж.

Монгол бичиг анх үүсэн бий болох мөчөөс л Монгол каллиграф хамт үүсчээ гэж хэлж болно. Өөрөөр хэлбэл бичиг үсгийн жирийн хэрэглээ нь уран гоё бичих, үсгийн хэлбэр, бичлэгийн орон зайгаар санаа илэрхийлэх ёстойгоо эхнээсээ л хамтдаа оршсоор байсан байна. Үүний баталгаа бол одоогоор бидэнд олдоод байгаа Монгол бичгийн хамгийн анхны дурсгал болох Чингисийн Чулууны Бичээс юм. Монгол бичгийн анхны дурсгал л гэхэд аль хэдийн тогтсон байсан гэмээр уран нарийн бичлэгийн тогтолцоотой байгаа нь гайхамшигтай. Монголын орчин цагийн гарамгай каллиграфчидын нэг Жалайр Батбаярын бичсэнээр “Чингисийн чулууны бичээс” нь “... дорно дахины уран бичлэгийн тэнгэр, газар, арга бэлгийн харьцаа, үсгийн мөр тэтгэх ёс, ёслол хүндэтгэлийн журам, үг, үсэг, мөр хоорондын харьцааны сонгодог өгүүлэмжтэй гэрэлт хөшөөний ховор нандин дурсгал бөгөөд Монголын бичгийн урлагийн гайхамшигт онцлог нь, түүний сонгодог босоо хэлбэр, чиглэл, үсгийн зурлага, үсэг хоорондын залгамал бүтэц нь бусад улс үндэстэнгүүдээс өвөрмөц давтагдашгүй билээ” хэмээсэн байна.

Ийнхүү бүр анхнаасаа нарийн төлөвшин тогтож асан Монгол уран бичлэг нь мянгаад жилийнхээ түүхэнд улам боловсрон хөгжсөн бөгөөд хэрэглээ, зорилго, бичлэгийн нөхцөлөөс хамаарсан олон өвөрмөц хэв маяг, тигт хуваагдан хөгжсөнөөс жишээлэхэд: хичээнгүй үсэг, бийрээр дарж бичсэн үсэг, гүйлгэн бичсэн үсэг, таталган бичсэн үсэг, эвхмэл үсэг гэх мэт, зөвхөн эвхмэл үсгийг нь л гэхэд дотор нь дөрвөлжлөн эвхэх, дугуй эвхэх, угалзлан эвхэх, дүрслэл гарган эвхэх гэхчлэн ангилж болно.

Энэ бүгдийг нэг бүрчлэн тайлбарлан өгүүлэхэд энэхүү ганцхан өгүүллийн байтугай хэдэн хасаг тэрэг номын зай ч багадах их өв болох тул Монгол уран бичлэгийн урлаг дахь зөвхөн эвхмэл үсгийн талаар хамгийн товчоор өгүүлж, эрхэм уншигчийг бичгийн их далайн уснаас амсах төдийгөөр дайлсу.

Монгол эвхмэл үсэг нь эртний Монгол хээ угалзын урлагтай салшгүй холбоотой юм. Өөрөөр хэлбэл нүдээр харах уран гоё дүрсийг утга санааг илэрхийлэх үсэг бичигтэй холбосноор чухам арга бэлгэ хослон утга-үзэмж хоёр нэгдэж, нэгэн цогц урлаг болсон байна. Угаас Монгол хээ гэдэг сэтгэмж дүрслэлийн хувьд хязгааргүй баян, дээр нь Монгол бичиг нь нуруугаар холбогдон дээрээс доош тасралтгүй бичдэг тул шийдэл, дезайны талаасаа үнэхээр төгс, гагцхүү каллиграфчийн л уран сэтгэмж эс дутах аваас боломж хязгаарлагдана гэж үгүй юм. Гэвч хэдий уран сэтгэмжийн талаасаа ийм чөлөөтэй хирнээ нөгөө талаасаа бас үсэг бүрийг эвхэх дүрэм зарчимтай байдгаараа онцлог. Өөрөөр хэлбэл хэчнээн ч угалзлуулан эвхрэлдүүлэн ороолоо гэсэн цаана нь шүд бол шүдээрээ, гэдэс нь гэдсээрээ танигдаж байх ёстой.

Үсэг бүр ийнхүү танигдаж байх ёстойгоос гадна үсэг хоорондын зай тэнцүү харьцаатай, тэгш хэмтэй байх ёстой. Энэ бүхнийг үгээр тайлбарлахаас илүү тодорхой жишээгээр үзүүлбэл илүү тодорхой болох тул та бүхэнд зөвхөн МОНГОЛ хэмээх үгийг хэрхэн олон янзаар эвхсэн жишээг толилуулан энэхүү өгүүллээ өндөрлөсү. Францын Гоо Филип вангийн олж хараагүй нарийн ширийнийг эрхэм таны билгийн нүд даруй олзолно гэдэгт үл эргэлзнэм.

Зүүлт:

Нэг: Филип хааны Гоо гэдэг хоч нь зөвхөн царай зүснийх нь тухайд гэдэг. Зан ааш, үйл хэргээрээ бол Гоо байтугай хүн байжээ.

Хоёр: Бускарел нь Женоа буюу манайхны орос хэлээр дамжуулж авсан хэллэгээр бол Генуя-гаас гаралтай, Ил хаадын улст үнэнчээр зүтгэсэн дипломатч байсан бөгөөд хүүдээ Арагоне дэ Гизолфи хэмээн нэр хайрласан нь Аргун хааныг дурсгалд зориулсан хэрэг юм.

Эх сурвалжууд:

Мягмарын Саруул-Эрдэнэ.
http://www.munkho.de/wp/
http://www.mongoliancalligraphy.com/

MD: Монгол бичиг, уран бичлэгийн чиглэлээрх уран бүтээлчид, блог, сайт хөтлөгчид мэдээллээсээ нэмж болно шүү.

Read More

BrandU

Тус дизайнер нь Graphic Design, Art Direction, Print Design зэрэг чиглэлээр хүчээ сориж буй уран бүтээлч. Түүний хийсэн Логонуудаас..
Монголын үндэсний уул уурхайн холбооны Логоны шинэчилсэн хувилбар юм байна.

Хуучин лого

 CИНЧИ ОЙЛ ЛОГО

 СКАЙ МЕДИА ЛОГО

MD: Хийсэн ажлуудаас нь харахад хийж буй ажилдаа сэтгэл гаргаж, бүтээлчээр ханддаг юм шиг санагдсан шүү.. 

ХҮҮХДИЙН ХӨДӨЛМӨР 2013 ЛОГО

Дээрх хүүхдийн хөдөлмөр 2013 лого нь Хүүхдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн эсрэг олон нийтийн итернэт сүлжээ буюу сошиал медиа хөдөлгөөн юм байна. Энэ хөдөлгөөний тухай дизайнер BrandU-н бичсэнээр:

Read More

" HOUTE COUTURE Fashion week 2012-т ТОРГО ЗАГВАР

"Торго загвар" ХХК нь байгуулагдсанаасаа хойш дотооддоо болон гадаадад Монгол үндэсний хувцас мөн Торго брэндийг сурталчилсан ажлууд хийсээр байна. Сүүлд Сингапур улсад 2012 оны 11н сард зохиогдсон олон улсын " HOUTE COUTURE Fashion week 2012"-ын "ASIAN HOUTE COUTURE Fahion  week" загварын 7 хоногт анх удаа амжилттай оролцоод иржээ.

Сингапурт болсон тус Азийн загварын 7 хонгоор торго загварын хувцасууд олны анхаарлын төвд байсан гэж хэлж болох юм. Зөвхөн хувцас загвараас гадна монголын загвар өмсөгчдийн ур чадвар, царай зүсийг гайхан шагшсан хүмүүс их байсан байна.
               Сингапурын хувцас загварын чиглэлийн томоохон блогийн (Moonberry) админы бичсэн сэтгэгдэлээс: Монголын загвар өмсөгчид өвөрмөц төрхтэй санагдсан нэг тийм онцгой, содон (сонин юм би өөрөө ази хүн хэдий ч ялгаагүй азид хамаарагдах монголчуудын царай төрхийг өвөрмөц онцгой гэж гайхаж байх юм!!?!). Гэхдээ үнэхээр тэдний царай яг л хэд хэдэн үндэстний холимог юм шиг Солонгос, Хятад, Тай ч юм уу....За ямар ч байсан би юу гэх гээд байна вэ гэхээр Монголын загвар өмсөгчид үнэхээр дур булаам юм билээ.
MD (Mongolian Design):  Яагаад ч юм мэдэхгүй азийн орнуудаар явж байхад тухайн орны хүмүүсийн царай өөр хоорондоо төстэй зарим нэгийг нь ялгахгүй адилхан харагдаад байдаг юм. Харин Монгол хүмүүсийн царай ер нь өөр хоорондоо нилээн ялгаатай хүн хүн өөрийн гэсэн өвөрмөц өнгө төрхтэй байдаг санагддаг юм(Сонин шүү би өөрөө монгол хүн ч гэсэн ингэж бодогдоод л байдаг юм хэ хэ. Би ингэж бодож байхад бусад орныхон гайхах нь аргагүй ч юм уу). Магадгүй өвөг дээдэс маань нүүдэлчин байснаас, магадгүй дэлхийн талыг эзлэн газар газрын аль зүс сайтай охид, хүүхнүүдийг цуглуулсан болоод тэр юм болов уу...

Загвар зохион бүтээгч О.Болд

MS: Эцэст нь дэлхийд монгол үндэсний хувцасыг сурталчилан моодонд оруулах эх суурийг тавиж явдаг “ТОРГО ЗАГВАР” -ын хамт олондоо ажлын амжилт хүсье.

Read More

МОНГОЛ ҮНДЭСНИЙ ХУВЦАС

 Уран нарийн, чамин тансаг хийц, хараа булаам чимэг, зүүлт бүхий хувцастай үндэстэн Монголоос өөр хаана ч байхгүй биз ээ. Монгол хүний ур ухаан, өв соёл шингэсэн дээл, хувцасны талаар Монголын Үндэсний музейн захирал, Урлаг судлалын ухааны доктор Ж.Саруулбуянтай ярилцлаа.

-Өвөг дээдсээс бидэнд үлдээсэн үндэсний нэгэн бахархал бол яах аргагүй Монгол дээл. Хүннүгийн үе, дундад зууны үед монголчуудын өмсөж байсан дээл хувцасны хэв загвар ямар байсан талаар яриагаа эхлэх үү?
- Монгол хүний ур ухаан шингэсэн чимэглэлүүдтэйгээрээ монгол дээл бусад үндэстнүүдийн хувцсаас ялгардаг. Манай өвөг дээдэс 100 гаруй төрлийн дээл хувцас хэрэглэж ирсэн түүхтэй. 13 дугаар зууны үеийн дээл хувцас ямар байсныг манай музейн үзмэрээс харж болно. Ястан үндэстэн болгон өөр өөрийн гэсэн хэв маяг , ёс заншлыг харуулсан хувцастай байсан. 13 дугаар зууны үед барга, захчин, өөлд, торгууд, урианхай, баяд, халхчуудыг хувцасаар нь ялгадаг байж. Тэд үндэстэн ястныхаа онцлогыг харуулсан хувцас өмсөж байсан. Нэг ёсондоо үндэстэн ястны дээл хувцас бол түүх, соёл, зан заншлыг шингээснээрээ аугаа юм. Өнгөц харахад хувцас амьдралын нэгэн хэрэглээ мэт боловч цаанаа түүх, соёлыг хадгалж байдгаараа онцлогтой. Монголчууд найр наадам, мал хуй хариулахад, аян замд ямар хувцас өмсөх вэ гээд дөрвөн улиралдаа зохицуулж хувцасладаг байж. Эхэс дээдэс, энгийн ард, хүүхэд багачуудын хувцас өөр өөрийн гэсэн хэв маягтай байсан. 17 зууны дунд үеэс гүн, тайж, ван зэрэг дэвээс шалтгаалан өмсөх дээлний хэв загварыг тогтоож өгсөн байдаг. 20 дугаар зууны эхэн үеэс төрийн ёслолын хувцас нэлээн өөрчлөгдөж эхэлсэн. Түүнчлэн Монгол үндэсний хувцасыг бэлэгдэл, зөн бэлэг дагаж явсан байгаа юм.

-Манжийн үед “манж хувцас” орж ирсэн гэж ярьдаг. Судлаач хүнийхээ хувьд та үүнийг судалж үзэв үү?
-Тухайн үед манж хувцасны хэв маяг орж ирсэн мэт харагдавч үнэн хэрэгтээ монголчууд үндэснийхээ хувцсыг хөгжүүлж ирсэн байдаг юм. Манжийн үед язгууртан, дээдэс янз бүрийн хэргэм цол авч байсан. Тэр үед зэрэг дэвийг малгайн чимэг, отог жинсээр нь илэрхийлдэг байсан учраас манжийн хувцас орж ирсэн гэж үздэг. Сүүлд Богд хаант засгийн үед эрэгтэй, эмэгтэй хүн ямар хэв маягтай хувцас өмсөх вэ гэдгийг зааж өгснөөр манж хувцасны хэв маяг халагдсан түүхтэй. Нийгэм цаг үеэ дагаад Монгол дээл өөрчлөгдөн хувьсаж ирсэн. Тухайлбал ардын хувьсгалын үед партизанууд дөрвөн талтай жанжин малгай, хантааз өмсөж байсан хувцасны улбаа өнөө хүртэл явж байна шүү дээ. Нэгдэлжих хөдөлгөөн өрнөж эхлэнгүүт нударгагүй дээл гарч ирсэн. Эндээс үзэхэд Монгол дээл маань хувьсаж, хүмүүс биед эвтэйхэн загвар хийцийг сонгож ирсэн нь харагдаж байгаа юм.


-Дээр үед эхнэр хүний эдэлж хэрэглэж байсан хувцасны хэв маяг маш өвөрмөц. Гадныхан байтугай монголчууд өөрсдөө гайхаж шагшдаг аа. Эхнэр хүний хувцасны зүүлт хэрэгсэл гэхэд нэлээн жин дардаг байсан гэлцдэг. Энэ тухайд?
- Маш өвөрмөц хувцас. Толгойн гоёлыг алт, мөнгөн эдлэл, шүр, сувдаар маш нарийн урлаж хийсэн. Эхнэр хүний хувцасны гоёл хэрэгсэл нь 5-8 кг байсан гэдэг. Энэ дээлийг олон жил өмссөний дараа духны арьс суларчихдаг юм гэж эмээ маань ярьж байсан. Халх эмэгтэйчүүдийн хувьд эхнэр хувцас нь эвэр үстэй түнтгэр мөртэй байсан. Өөлд эхнэр хүний өмсдөг байсан гол хувцас бол ууж юм. Ууж нь урд хэсгээрээ богино хойд хэсгээрээ урт байсан гээд угсаатны хувцас өөр өөрийн гэсэн онцлогтой.


-Ингэхэд эхнэр хүний дээлний эвэр үсийг юугаар хийдэг байсан юм бол оо?
-Эвэр үс нь хангарьд шувууны далавчийг илтгэдэг байж. Эхэн үедээ жонхуу буцалгаж өөрсдийнхөө үсээ хэлбэрт оруулдаг байсан гэдэг. Харин сүүл үедээ морины дэл сүүлийг ашиглан эвэр үсийг хийдэг болжээ.

-Манай үндэсний хувцас маш олон зүйлийг илтгэдэг. Эмэгтэйчүүдийг нөхөрт гарсан гараагүйг нь хүртэл өмссөн хувцасаар нь мэддэг байсан гэдэг ?

 -Баруун монголчууд нөхөрт гараагүй эмэгтэй хүнийг сэвгэр гэж хэлдэг байсан. Сэвгэрүүд дээлээ бүсэлж байсан. Харин нөхөрт гарсныхаа дараа бүсгүй дээл өмсдөг. Тэр байтуйгай үсээр нь хүртэл ялгаж байсан гэдэг шүү дээ. Сэвгэрүүд үсээ олон салаа сүлждэг байсан бол нөхөрт гарсан эмэгтэйчүүд үсээ хоёр салаа сүлждэг байж. Яриад байх юм бол маш их түүхийг өгүүлнэ.


-Үнэндээ монголчууд бид үндэсний хувцасаа бараг өмсөхөө болилоо. Үндэсний дээл хувцасыг ямар хүмүүс чиглүүлэх ёстой вэ? -Урлагийнхан, бөхчүүд болон олны анхаарлын төвд байгаа хүмүүс үндэсний хувцаснй хэв маяг загварыг чиглүүлж явах ёстой. Ерөнхийлөгч хүртэл үндэсний дээлний хэв маягийг ард түмэндээ харуулах ёстой хүн шүү дээ.
-Өнөөдөр Монгол дээл бол баяр ёслол, цагаан сарын гоёо болсон гэдэгтэй та санал нийлэх үү?

-Суурин иргэншил давамгайлсан энэ цаг үед Монгол дээл үргэлж өмсөнө гэдэг бол түүртээд хэцүү л дээ. Яг үнэндээ ажлын өрөөнд үстэй дээлтэй суугаад байх нь зохимжгүй юм. Орчин үеийн хүмүүс бол аль болох хөнгөн, нимгэн, биед эвтэйхэн хувцас өмсөхийг эрхэмлэдэг болсон. Тийм учраас Монгол дээлийг сонгодог, ёвроп тал руу нь хэлбийлгэлээ. Үнэндээ хөдөө ч бараг монгол дээл өмсдөг хүн ховор болж байна. Мал хуйдаа явж байгаа хүмүүс куртка өмсөөд явдаг болсон. Нэг ёсондоо хятадуудтай адил болж байгаа юм уу даа. Хаяа л баяр ёслолоор үндэсний дээл хувцасаа өмсөж буй нь хэрэглээнээс холдож байгаагийн л нэг илрэл юм. Дээл бол нүүдэлчин ард түмэнд зориулагдсан хувцас. Уг нь хөдөө байгаа малчид болж өгвөл дээлээ өмсөж байх хэрэгтэй. Би нэг зүйлийг яръя л даа. Зүүн аймагт болсон шуурганд /5 дугаар сард/ 10 гаруй хүн осгосон байсан. Тэндээс судлаад үзэхэд дээлтэй, морьтой явсан хүмүүс нь үлдсэн байсан шүү. Их сонин. Харин мотоциклтой, орос хувцастай явсан хүмүүс осгож нас барсан эмгэнэлтэй түүх бий. Тэгэхээр Монгол дээл үнэхээр цаг агаартай зохицсон хувцас байгаа биз.
-Цагийн элээнд монгол дээлний хэв маяг маш их өөрчлөгдөж байна. Жирийн амьдрал дээр эртний үед өмсөж байсан дээл хувцасыг өмсдөг хүн гэж байдаггүй?
- Үнэндээ олон ястны хувцас бол бараг хэрэглээнээс гарчихлаа. Өөлд эмэгтэйчүүд уужаа өмсөхөө больж үндсэндээ үндэстэн ястны хувцас нэг загварт орчихсон. Ястны хувцасыг хэн авч үлдэв гэсэн чинь урлагийнхан буюу тайз дэлгэцийнхэн авч үлдсэн байдаг юм. Үнэндээ баруун монгол, зүүн монгол, халхын бүжгүүдээр дамжуулж ийм хувцас өмсдөг байж гэдгийг бид мэдэж байгаа. Хамгийн гол нь үндсэн хэв загварыг нь гээлгүй орчин үедээ нийцүүлж цог золбоотой болгож ирсэн. Уг нь ард түмэн урлагийнхнаас дээл хувцасныхаа загварыг авч байх ёстой юм шүү дээ. Гэтэл өнөөдөр урлагийн хувцас шиг дээл өмсчихөж гээд нэгнийгээ хэлдэг. Энэ бол буруу. Тэр чинь урлагийн хувцас биш юм шүү дээ. Эсрэгээрээ тэр дээл хувцас чинь ард түмнийх юм шүү гэдгийг ойлгох ёстой. Эрт дээр үед өмсөж байсан үндэсний хувцас бол музейд л байдаг. Гагцхүү үүнийг түүчээлэх хүмүүс нь урлагийнхан, бөхчүүд, улс төрчид. Гол нь тайзнаас тэр дээл хувцасыг буулгаж ард түмэн хэрэглээгээ болгох ёстой. Цагийн аясаар монгол хувцасыг ёвроп хувцастай зохицуулан өмсөж ирсэн. Тухайлбал Их Зохиолч Д.Нацагдорж хүртэл Монгол дээлийг хромон гутал дээр өмсөж дэлгэрүүлсэн байх жишээтэй.
-Дуучин С.Жавхлан Солонгос улсад Монгол дээл өмсөөд явж л дээ. Өмнө нь энгийн хувцастай явахад хэн ч анзаарч хардаагүй аж. Гэтэл монгол дээлээ өмсөөд гарсан чинь хүмүүс гайхаад зургаа хүртэл авахуулсан гэж ярьж байсан. Тэгэхээр монгол дээл бол биднийг гадаадад таниулах нэрийн хуудас юм уу даа?
- Гадныхан монгол дээл өмсөөд явахад бүр гайхдаг шүү дээ. Гол нь монгол хүмүүст дээл маш сайхан зохидог. Үндэсний хувцас маань баатар болгодгийн нэг жишээг та ярилаа. Хуучин үед дипломат ёсонд гадагшаа явахад үндэсний хувцсаа заавал авч явж өмсөх ёстой гэдэг байсан. Энэ бол маш зөв зүйл. Ямар дээл өмсөхийг нь хүртэл зааж өгдөг байсан. Зарим хүмүүст нь дээл хүртэл хийж өгдөг байлаа шүү дээ. Харин одоо манай томчуул хэр дээл өмсдгийг сайн мэдэхгүй байна. Их л ховор байх даа. Үнэхээр Монгол дээл бол үндэсний бахархал юм. Тиймээс монгол хүн бүр гадагшаа явахдаа заавал дээл өмсөх хэрэгтэй. Үүнийг бүр хуульчлаад өгөхөд ч гэмгүй. Монгол дээл хувцас бол биднийг дэлхийд таниулах сурталчилгаа гарцаагүй мөн.
-Сүүлийн үед хүмүүс хятадаас дээлний загвар буулгаж дууриалаа гэх болж. Энэ тухай та юу гэж бодож байна вэ?
-Ёстой би үүний эсрэг байна шүү. Харин ч өвөрлөгч орныхон манай дээлний загварыг дууриаж байгаа. Үнэндээ Өвөр монголын дээл хувцасны хийц маяг маш болхи шүү дээ. Тэд бол дээлээ ч сайхан хийж чаддаггүй. Яг үнэндээ өвөр монголчууд манай хамгийн уран оёдолчдыг авч явж дээл хувцасаа хийлгэдэг шүү дээ.
-ЮНЕСКО-гийн соёлын өвд Хятад улс манай дээлийг бүртгүүлчихлээ хэмээн манайхан нэг хэсэг шуугилаа?
-Үүнийг бас хүмүүс зөв ойлгох хэрэгтэй. Хятадууд Монгол дээл манай юм гэж ЮНЕСКО-гийн соёлын өвд бүртгүүлээгүй шүү дээ. Өвөрмонголчууд монгол дээл устаж үгүй болох нь ээ. Тиймээс хамгаалуулах шаардлагатай гээд биет бус соёлын өвөөр бүртгүүлж байгаа хэрэг. Биет бус соёлын өвд бүртгүүлнэ гэдэг маань тухайн дээл хийх арга техникийг хэлээд байгаа юм.
-Тэгвэл монголчууд бид дээлээ яаж хамгаалах ёстой юм бол оо?
- Монгол хувцасаа авч үлдэхийн тулд дунд болон их, дээд сургуулийн сургалтын хөтөлбөрт дээл яаж хийдгийг оруулж өгөх ёстой. Өнөөдөр дээл оёдог хүн ховордсон шүү дээ. Цөөн тооны оёдолчид байна. Нэг ёсондоо дээл хийх бол бараг мэргэжил болоод хувирчихлаа. Торгоо эсгээд дээл хийх хүн ховор. Ялангуяа залуу үеийхэнд бараг байхгүй дээ.
-Ингэхэд чи дээл оёж чадах уу? -Чадахгүй ээ.
-Одооны хүүхдүүд үнэхээр ийм л байгаа. Тэгэхээр хөх зүү хөндлөн барьдаг эмэгтэй ховордсон энэ үед хүүхдүүдэд багаас нь зааж өгөх ёстой. Ядаж л таван охины нэг нь дээл оёдог байвал бид дээлээ авч үлдэнэ. Дээр үед бол эмэгтэй хүн бүр дээл оёдог байсан. Харин одоо дээл оёж эсгэдэг хүн үгүй болж байна. Дээл оёх ажил хэдхэн хүний гарт орчихлоо.
-Үнэндээ өнөөдөр бид үндэснийхээ хувцасны түүхийг мэдэхгүй явна.Дээл хувцасны түүхийг өгүүлсэн бүтээл хэр байдаг юм бол оо?
-Бараг байхгүй дээ. Ядамсүрэн, Амгалан гуайн хэдхэн альбом л байна даа. Үнэхээр хувцасныхаа түүх соёлыг хэлэх хүн ховор. Тэгэхээр угсаатны зүй гэдэг хичээлээр хүүхдэд багаас нь монгол дээлний онцлог хэв маягийг зааж өгмөөр байна.
-Танай музейд Н.Багабанди ерөнхийлөгчийн дээл байсан нь сонирхол их татсан?
-Анхны ерөнхийлөгч П.Очирбатаас эхлээд үе, үеийн ерөнхийлөгчийн тангараг өргөх үеэр өмссөн дээл хувцасыг музейд авсан. Түүнээс гадна манай музейд маршал Х. Чойбалсан. Ю Цэдэнбал даргын хувцас бий. Энэ нь Монголыг удирдаж явсан хүмүүс ямар дээл хувцасаар гоёж байсан юм бэ гэдгийг харуулах гэсэн хэрэг л дээ.
-Ингэхэд эртний үеийн дээл хувцас хэр байгаа вэ. Танай музейн үзмэрт байгаа дээл хувцас эх хувиараа байгаа юу?
-Үзмэрт байгаа дээл хувцасны ихэнх нь эх хувиараа байгаа. Бүр эртний үеийн дээлүүдийг л орлуулж хийсэн. Зарим алт мөнгөн чимэглэл, эдлэл дууриамал юм. Бүр эртнийх гэх юм бол Хэнтийн аймгийн Дэлгэрхангай сумын нутгаас 13 дугаар зууны үеийн булшнаас олдсон эртний үеийн дээл байгаа. Уг дээлийг манай соёлын өв төвөөс сэргээн засварласан. Язгууртан хүний хэрэглэж байсан шаглаж хийсэн нарийн хийцтэй дээл бий.
-Дээлтэй монголчууддаа хандаж юу хэлэх вэ?
- Монгол дээл бол хаана ч байхгүй сайхан хувцас. Тиймээс хүн болгон Монгол дээлээрээ гоёж өв соёлоо хадгалаарай л гэж хэлье дээ.

Read More