Одоогоос 46 жилийн тэртээ буюу 1966 онд дэлгэцэнд гарсан “Үер” кино Монголын кино урлагт эсрэг дүрийн нэгэн том жүжигчнийг гаргаж өгчээ. Энэ бол Молом зангийн дүрээр олонтойгоо мэндэлсэн Банзарын Дамчаа хэмээх урианхай эр байв. Анхны дүрээ бүтээсэн тэр цагаас эхлээд Монголын кино урлагт эсрэг дүрийн баатар хэмээн хочлуулж, хүндлүүлж ирсэн тэрээр байгалиас заяасан хосгүй авьяастай жүжигчин, ховорхон таарах хүний мөстэй нэгэн байсныг Монголын ард түмэн хэзээ ч үл мартах учиртай. Тэгвэл тэр их авьяас, билэгтний төрсөн дүү Банзарын Болдбаатар хэмээх насандаа баймгүй толио, хөдөлгөөнтэй жижигхэн шар өвгөнтэй цөөн хором хөөрөлдлөө.
Сайн хүний хүү, сүүт гүүний унага хэмээх сайхан үг байдаг даа. Тэр яг л тийм нэгэн. Аав шигээ, ах шигээ авьяастай хөдөлмөрч эрхэм гэдгийг анх уулзаж, ажлынх нь өрөөнд орохдоо л мэдэрсэн. Түүний өрөө муур, шувууны үүр, оромж гэгддэг олон давхар байрны доод хонгил буюу “подваль”. “Гэрэлтэй, гэгээтэй газар гэхээр л түрээс нь тэнгэрт хадаж тэтгэвэрийн мань хэдэд дийлдэхгүй юм шүү дээ. Уг нь сайхан газар суугаад ажил төрлөө хийвэл сайхан л юм. Гэхдээ энд суулаа гээд муудсан юм алга аа” хэмээн ер жишимгүй хэлж суугаа энэ эрхэм насаараа арьс ширэн эдлэлтэй зууралдсан хүн. Тэр дор амьдардагийг нь бодоход төр засаг мартсан юм болов уу гэхээр бас үгүй ээ. Төрийн томоохон тамга, тэмдэг гэх мэт арьс ширэн эдлэлээр юм хийлгэх болохоороо мань ахыг зорьдог юм байх. Ямартаа ч энэ чиглэлийн урлаг нүүдэлчин соёл иргэншилтэй Монгол улсад бараг мартагдах дөхөж буй энэ үед өөрийн урласан бүтээлүүдээрээ гадныхны нүдийг хужирлаж суугаа Б.Болбаатар ахын яриаг танд хүргэе.
Юуны өмнө өөрийгөө манай уншигчидад танилцуулаач?
Аавыг маань Налайх даяар андахгүй байх. Уран Банзар гээд их мундаг хүн байсан юм. Нам даралтын зуухыг анх санаачилж, хийж байсан хүн. Харин миний том ахыг Монгол даяараа мэдэх байх. Кино урлагт эсрэг дүрийн гол баатар Б.Дамчаа гэж. Намайг анх зураг зурах тал дээр Б.Дамчаа ах маань зааж тусалж байлаа. Миний анхны багш гэх үү дээ. Сүүдэр яаж гаргахав гээд л өөрөө их мундаг гоё зурдаг хүн байсан. Ээж, аав хоёрыг хүртэл зурсан нь одоо манай эгч хадгалдаг. Ер нь манайхны дийлэнхи нь урлагаар замнацгаасан. Би дээрээ 4 эгч, 3 ахтай айлын отгон хүүхэд. Том эгч Б.Нина маань МУБИС-д насаараа сэтгэл судлалын багшаар ажиллаж байна. Харин намайг Б.Болдбаатар гэдэг. Урчуудын Эвлэлийн хороо хавиар бол Боогий гэхээр андахгүй. Дүрслэх урлагийн дунд сургуулийн арьсны ангийг дизайнар Соёлмаа нарын нэрд гарсан хүмүүстэй мөр зэрэгцэн төгсөж байлаа. Амьдралынхаа ихэнхи хугацааг арьс ширэн эдлэлтэй зууралдаж өнгөрөөж байна. Сайн аав, сайн ах, эгчийн дүү гэдэг утгаараа тэднийхээ нэр нүүрийг түлэхгүйн тулд арьсан урлагийг хөгжүүлэх их үйлсэд төдийгөөс өдий хүртэл зүтгэж байна даа.
Ер нь арьсан эдлэлийн урлагт хэзээнээс хөл тавив? Энэ чиглэлийн урлаг Монголд хэр хөгжсөн байдаг юм бол?
Дүрслэх урлагийн дунд сургуулийн арьсны ангийг төгссөн тэр цагаас хойш арьс, ширээр юм хийж байна. Олон киноны жижиг эдлэлүүдийг хийж байсны заримыг нь дурдвал “Мандухай цэцэн хатан”, “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор” гэх мэт. Манайд арьсан урлаг гэж ярьдаг боловч үнэндээ гараараа хийхээ болиод удаж байна. Саяхнаас л бид хийж эхэлсэн нь энэ.
Уг нь ардын урлаг давтагдашгүй сайхан урлаг юм. Ялангуяа арьсан урлаг амьдралд ойр, өдөр тутам хэрэглэгдэж байдгаараа бүр онцлог. Хүн төрөлхтөн үүссэн цагаас арьсан эдлэл, арьсан урлаг хөгжиж эхэлсэн гэж болно шүү дээ. Эртний хүмүүсийн хувцас, эдлэл хэрэглэлд арьс маш их үүрэгтэй байсныг түүхэн сурвалжууд баталдаг. Монголоос гадна арьсан урлагийг төв Америкийн индианууд өргөн хэрэглэж, урлаг болтол нь хөгжүүлсэн байдаг. Хэдийгээр нас өндөр гарсан ч гэлээ мэргэжлийн өндөр түвшинд арьсан урлагийг хөгжүүлсэн улсуудад очиж, судалж, суралцах юмсан. Манайд багаж нь гэхэд их ховор. Тэгээд л америк багаж цуглуулаад ардын урлагаа хөгжүүлэх чин хүсэлдээ автаад сууж байна даа. Манайд сүүлийн үед бэлэг дурсгал болон иинтерьер дизайн тал руугаа их хөгжиж байна.
Ингэхэд арьсан урлагаар дагнан үйлдвэрлэл явуулж байгаа хүмүүс хэр олон байдаг вэ?
Их ховор. С.Дагва гээд надтай хамт төгссөн нэг өвгөн бий. Тэр бид хоёр л шив дээ, үндсэндээ. Ер нь мэргэшиж, дагнаж хийж байгаа их ховор шүү. Гэхдээ цөөхөн хэдэн залуучууд бас сонирхоод хийж байгаа гэнэ лээ. Жижиг сажиг түрийвч, зүүлт энэ тэрийг л хийж байгаа болохоос биш С.Дагва бид хоёр шиг урлагийн түвшинд нь хийж байгаа хүн бараг байхгүй гэхэд болно. Харин хэв цутгаад дардасаар дарах ч юм уу, наамалын аргаар хийж байгаа хүмүүс олон.
Арьсан урлагийг цаашид илүү боловсронгуй хөгжүүлэхийн тулд хойч үедээ өвлүүлж, зааж сургах хэрэгтэй. Таньд шавь орж, суралцах хүсэлтэй залуус байна биз?
Үнэндээ бусдад зааж сургах хэмжээнд бүрэн эзэмшиж амжаагүй л явна. Тиймээс л өндөр түвшинд хөгжсөн газруудад нь очиж суралцаж, үйл ажиллагаатай нь танилцахыг хүсдэг хэрэг. Тэгэвч цаашид нэг гарын шавьтай болохыг хүсэлгүй яахав. Даанч тууштай суралцаад, өвлөөд үлдэх хүн олдохгүй юм. Уг нь манай оёдолчин бүсгүйн нөхөр мундаг авьяастай нэг залуу бий. Ажилтай болохоор надтай зууралдаад байж чадахгүй юм даа.
Ойрд ямар бүтээл дээр сууж байна. Захиалга их байна уу?
эмээл агуулдаг арьсан авдар хийж явууллаа. Мөн ерөнхийлөгчид өргөн барьсан монгол төрийн есөн уртын дууны CD-ний хайрцаг хийсэн. Гэх мэтээр захиалга байнаа, байна.
Манайд арьс, ширээр хийгдсэн түлхүүрийн оосроос эхлээд бэлэг дурсгалын зүйлс их байдаг. Эдгээрийг ямар хүмүүс хийдэг юм бол оо. Тодорхой эзэн байдаг л байх?
Тэдгээрийг чинь анх санаачилсан хүн гэж байдаг юм шүү дээ. Жишээлбэл, монгол гутлын хэлбэр бүхий түлхүүрийн оосрын загварыг анх дизайнер Н.Соёлмаа гаргаж байсан юм. Тухайн үедээ машины бүхээгний чимэглэл маягаар гарч байсан. Ер нь аливаа юмыг анх хэн загварыг нь гаргаж байсныг үзэж судлах хэрэгтэй л дээ. Одоо ч ийм юм байхаа больж дээ. Уг нь санаа гэдэг чинь их үнэтэй эд юм шүү дээ.
Би хувьдаа мөнгөн бүсний загварыг анх гаргасан хүн. 1990 онд “Харанга рок” гэсэн бичигтэй бүсийг тоглолтонд нь зориулж хийсэн юм. Тэр өргөн арьсан бүс хүмүүст их таалагдсан юм шиг билээ. Дараахан нь улсын начин С.Ганхүү захиалга өгч мөнгөөр тоноглуулж хийлгэж авсан. Тэр цагаас ёстой моод болсон доо.
Үнэхээр ч хүний гараар бүтээсэн бүхэн, дээр нь хүний оюун санаанаас гарсан санаа гэдэг асар үнэтэй капитал.
Таны хувьд санааг нь гаргаж бүтээж байсан зүйлүүдээс тань сэтгэлд тод үлдэж, таалагддагийг нь онцлооч гэвэл?
1980 онд сургуулиа төгсөх жил Хүүхдийн төлөө фондын даргын туслах ирж Хүндэт дэвтэр хийлгэмээр байна гэлээ. Тэр үед А.И.Цэдэнбал-Филатова гуай даргаар нь ажиллаж байсан юм шүү дээ. Тэр мундаг хүний удирдлаган дор маш том дэвтрийн хавтас хийж, 500 төгрөгөөр шагнуулж байсан нь санаанаас ер гардаггүй. Одоо ч сайхан санагддаг. Давхар давхар баяр тохиосон өдөр гэж би хэлдэг юм. Учир нь наян оны өвлийн цагаан олимп нээлтээ хийсэн тэр өдөр миний төрсөн өдөртэй давхацсан хэрэг. 1980 оны 2-р сарын 13-ны өдөр л дөө.
Ингэхэд та хаана харьяалагдаж байна вэ?
Урчуудын Эвлэлийн хорооны чөлөөт уран бүтээлч гэж өөрийгөө боддог ш
дээ. Үр хүүхдүүддээ ч тэгж хэлдэг. Гэхдээ яг үнэндээ намайг аль хэдийнэ
гишүүнээсээ хасчихсан юм билээ. Элсье гэхээр бүтээлээрээ үзэсгэлэн
гаргасан байх ёстой гэх мэт олон шаардлагатай байдаг юм байна. Хийж
бүтээсэн болгоноо зарчихдаг эсвэл захиалгаар хийдэг надад үзэсгэлэн
гаргах ямар боломж байх вэ дээ. Надад зураг нь л үлддэг. Шуудхан хэлэхэд
Урчуудын Эвлэлийн хороо мань мэтийгээ гэлтгүй ардын урлагаа хүртэл
жаахан орхигдуулаад байгаа тал бий шүү. Ярилцсанд баярлалаа. Танд улам их амжилт хүсье. Р.Эрдэнэболд
Эх сурвалж: www.grandnews.mn
MS: Үнэхээр л сэтгэлээ гаргаж хийсэн урлагийн бүтээл гэж хэлэгдэхээр бүтээлүүд байна даа. Нээрээ ч манайд арьсан эдлэл дээр төмөр дардацаар хийх нь их байдаг бололтой санагдсан. Тэр хөгшин индианы хөрөг ямар онцгой харагдаж байнаа. Ингээд харахад арьсан дээр өнгө будаг хослуулаад зурсан байдаг даа..тэгсэнээс дээрх дан арьсан дээр нь гэрэл сүүдрийг гарган цохиж (ингэж хэлдэг үү кк) хийх нь илүү оргинал, классик харагдах юм байнаа. Надад нэг хар цагаан гоё зураг байдаг юм тэрнийгээ иймэрхүү аргаар арьсан дээр хийлгэвэл яг тохирох юм шиг санагдчихлаа. Ер нь хадгалалт удаантай үр хүүхэддээ өвлүүлэн үдээх гэж бодсон зураг, хөргийг ингэж хийлгэвэл тохиромжтой юм байна л даа.
Б.Болдбаатар уран бүтээлчийн хаяг, холбоо барих мэдээллийг блогийн баруун баганд байрлах холбоо барих мэдээллүүд хэсгээс авна уу.
Та бүхэнд монголчуудын бүтээсэн арьсан урлалын ховор, чамин хийцтэй альваа бүтээл байдаг бол бусаддаа сонирхуулаарай. Бидэнд мэйл илгээхэд л болно. Эсвэл yahoo messenger-р холбогдож болно шүү.
Бидэнтэй хамт байгаарай.
No comments:
Post a Comment